Elektrikli araçların hızla yaygınlaşmasıyla şarj hizmetlerinin hukuki altyapısının kurulması da hız kazanmıştır. 21.12.2021’de Elektrik Piyasası Kanunu (“EPK”) değiştirilerek ve 02.04.2022 tarih ve 31797 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Şarj Hizmeti Yönetmeliği (“Yönetmelik”) yayınlanarak şarj hizmetleri yeni bir piyasa faaliyeti şeklinde mevzuatımıza girmiştir. Bu değişikliğe göre şarj hizmeti sunmak isteyenlerin şarj ağı işletme lisansı alması gereklidir.
Kanun’da yapılan değişiklik ile “birlikte çalışabilirlik”, “elektrikli araç”, “sadakat sözleşmesi”, “sertifika”, “şarj ağı”, “şarj ağı işletmecisi”, “şarj hizmeti”, “şarj istasyonu”, “şarj istasyonu işletmecisi” ve “serbest erişim platformu” gibi daha önce Kanunda bulunmayan tanımlar eklenmiştir. “Birlikte çalışabilirlik” kısaca, elektrikli araç şarj istasyonlarının halihazırda kurulu olan enterkonnekte elektrik sistemi ve ilgili yazılılara uyumlu olma zorunluluğunu ifade etmektedir.
Ayrıca EPDK; şarj ağı işletmecilerine ilişkin olarak; lisans kapsamındaki faaliyetlerde kısıtlamalar, lisansın verilmesine ve lisans faaliyetinin yürütülmesine ilişkin olarak sayısal sınırlamalar, şarj istasyonlarının yaygınlığı dikkate alınarak istasyon kurma zorunluluğu da dâhil olmak üzere ticari ve teknik zorunluluklar dâhil özel şartlar belirleyebilme yetkisine sahip hale getirilmiştir. Şarj istasyonu kurma zorunluluğu olan hallerde artık taşınmaz temini için elektrik üretiminde olduğu gibi kamulaştırma da yapılabilecektir.
Şarj Hizmeti Yönetmeliği; elektrikli araçlara elektrik enerjisi temininin sağlandığı şarj ünitesi ve istasyonlarının kurulması, şarj ağı ve şarj ağına bağlı şarj istasyonlarının işletilmesi ile şarj hizmetinin sunulmasına ilişkin usul ve esasları belirlemektedir. Bu Yönetmelik; şarj ünitesi ve şarj istasyonlarının kurulması ve işletilmesi, şarj ağının oluşturulması, şarj ağı işletmecilerinin lisanslandırılması ve faaliyetlerinin düzenlenmesi, şarj ağı işletmecileri ve şarj istasyonu işletmecileri ile kullanıcıların hak ve yükümlülüklerine, serbest erişim platformunun kurulması ve işletilmesine ilişkin usul ve esasları kapsar.
Yönetmelik; elektrikli araçları, hareket etmesinde tek başına veya destekleyici olarak elektrikli motor kullanılan ve elektrik enerjisiyle haricen şarj edilebilen motorlu karayolu taşıtları olarak tanımlamaktadır. Dolayısıyla tamamen elektrikli araçlar ve hibrit araçlar Yönetmelik kapsamındadır.
Şarj hizmetleri sağlayıcısı, Yönetmelik’te yer alan düzenlemelere uygun şekilde şarj ağını işletir ve elektrikli araçlar için şarj ağına erişim imkânı verir. Şarj ağları; şarj ağı işletmecisi tarafından verilen sertifikalara istinaden işletilen halka açık ve ticari faaliyet yürütülen, özel, birden çok şarj istasyonlarından oluşmaktadır.
Yönetmeliğin 4. maddesine göre şarj ağları, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan (“EPDK”) alınacak lisans kapsamında işletilebilir. Yönetmeliğe göre:
Başvuru belgeleri EPDK’nın sitesinde yer alsa da EPDK ek bilgi veya belge talep edebilmektedir.
Şarj ağı işletmeci lisansına ilişkin 2022 yılında uygulanacak olan lisans alma bedeli 300 bin lira, lisans tadili bedeli 14 bin lira ve lisans sureti çıkartma bedeli de 3 bin lira olarak belirlendi.
Şarj ağı işletmeci lisans başvuruları sadece EPDK elektronik başvuru sistemi üzerinden alınacak olup elden veya posta yoluyla yapılan lisans başvuruları dikkate alınmayacaktır.
Lisans başvurusunda bulunacak tüzel kişilerin başvuru yapmaya yetkili kıldıkları kişi veya kişilere ait yetki belgelerinin aslının ya da noter onaylı bir nüshasının, internet sitesindeki (Kaynakça’da linklenmiştir) dilekçe formatına uygun olarak, elektronik ortamda hazırlanmış bir yazının eki olarak elden veya posta yoluyla EPDK’ya sunulması gerekmektedir.
Söz konusu yetki belgeleri incelenerek, şarj ağı işletmeci lisansı kapsamındaki başvuruların yapılabilmesi için ilgili tüzel kişiler tarafından yetkilendirilen kişilerin elektronik ortamda gerekli tanımlamaları EPDK tarafından yapılacaktır. Elektronik başvuru yetkilisi EPDK Başvuru Sistemi’ne muhatap yetkili olarak tanımlanacaktır. EPDK Başvuru Sistemi’ne erişim e-devlet şifresi, elektronik imza veya mobil imza ile sağlanacaktır.
EPDK tarafından verilecek lisanslar en fazla 49 yıllığına verilebilmekte olup lisans sahibinin talebi üzerine lisans süresi EPDK tarafından yapılacak değerlendirme kapsamında uzatılabilmektedir.
Yönetmelik kapsamında şarj ağı işletmecileri ve şarj istasyonu işletmecileri ayrı kavramlar olarak tanımlanmıştır. Şarj istasyonu işletmecilerinin, şarj istasyonlarının bağlı olduğu şarj ağı işletmecisinden sertifika almaları zorunludur. Yönetmeliğin 20. maddesinde bu sertifikanın asgari içeriği belirlenmiştir. Şarj ağı işletmecileri; sertifikaların verilmesi, feshedilmesi ve iptal edilmesinde uygulayacakları usul ve esasları yayınlamakla yükümlüdür. Sözü geçen bu usul ve esaslarda mevzuata aykırı veya piyasanın işleyişini bozan hükümlere yer verilemez.
Bir şarj istasyonu yalnızca bir şarj ağı işletmecisinden sertifika alabilir. Şarj istasyonları, kendisine sertifika veren şarj ağı işletmecisinin gözetim ve denetimine tabidir. Yönetmelik, şarj hizmetinin verilmesine ilişkin asli sorumluluğun şarj ağı işletmecisine ait olduğunu, şarj istasyonu işletmecisine sertifika verilmesinin şarj ağı işletmecisinin sorumluluğunu ortadan kaldırmadığını açıkça düzenler. Bu kapsamda, şarj istasyonu işletmecilerinin EPDK’dan lisans alma yükümlülüklerinin bulunmadığı belirtilmelidir.
Yönetmelik, şarj ağı işletme lisansı sahiplerinin kendi şarj ağında yer alan şarj istasyonlarını bizzat işletebilip işletemeyeceği konusunda bir düzenleme içermez. Yönetmelikte veya EPK geçici madde 5 hükmünde aksine bir düzenleme bulunmamasından hareketle, şarj ağı lisansı sahiplerinin şarj istasyonlarını bizzat işletmelerinde hukuken bir engel bulunmamaktadır.
Lisansın verilmesinden itibaren altı ay içinde lisans sahibi en az elli adet şarj ünitesinden ve en az beş farklı ilçedeki şarj istasyonundan oluşacak şekilde şarj ağını oluşturur. İlaveten Yönetmelik m. 15 hükmü, şarj ağına bağlanacak şarj istasyonları için detaylı teknik kurallar öngörür.
Şarj ağında yer alan şarj ünitelerinin en az yüzde beşi ile Karayolları Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğu altında bulunan otoyollar ve devlet yollarında yer alan şarj ünitelerinin en az yüzde ellisinin DC 50 kW ve üzeri güçteki şarj ünitesi niteliğinde olması zorunludur.
Şarj ağı işletme lisans sahibi kişiler;
Bu lisans hiçbir surette devredilemeyecektir.
EPK ek madde 5 ise lisans sahiplerinin genel yükümlülüklerini düzenlemektedir. Konuya ilişkin daha detaylı usul ve esaslar da Yönetmelik’te yer almaktadır.
Yönetmelik, EPDK tarafından belirlenen bölgelere şarj istasyonları kurulması da dahil olmak üzere EPDK’ya şarj ağı işletmecileri için çeşitli yükümlülükler öngörme yetkisi verir. EPDK tarafından belirlenen bölgelerde şarj istasyonları kurulması külfetli olabileceğinden, maruz kalınan masrafların şarj hizmet bedelinin hesaplanmasında dikkate alınabileceği Yönetmelik’te düzenlenir. Yönetmelik’te şarj ağı işletmecileri için çeşitli yükümlülükler de öngörülür. Bu yükümlülüklerden en kritik olanları, sınırlı sayıda olmamak kaydıyla, aşağıdaki gibidir:
Ayrıca şarj istasyonlarının hizmet verebilmesi için İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik hükümleri uyarınca iş yeri açma ve çalışma ruhsatına sahip olması gerekmektedir.
Yönetmelik, şarj hizmeti fiyatlarının EPK hükümleri saklı kalmak kaydıyla serbestçe belirlenebileceğini düzenler. Yönetmelik, şarj hizmeti için uygulanacak bedeller belirlenirken dikkate alınması gereken bazı kurallar içermektedir. Yönetmelik m.25/3 hükmüne göre, şarj hizmet bedeli aşağıdaki bileşenlerden oluşmalıdır:
Hizmet bedelleri, elektrikli araçlara sağlanan birim enerji (TL/kWh) üzerinden belirlenir. Farklı tipteki şarj ünitelerine ilişkin olarak farlı hizmet bedellerinin belirlenmesi mümkündür.
EPDK’nın talep etmesi üzerine işletme lisansı sahipleri hizmet bedelini oluştururken ve güncellerken uyguladıkları hesaplama yöntemini EPDK’ya bildirmekle yükümlüdür.
Yönetmelik, sadakat sözleşmelerinin imzalanması durumunda şarj hizmeti bedellerine ilişkin olarak ilave bir sınırlama da içerir. Yönetmelik m. 25/7 uyarınca şarj hizmeti bedelleri, şarj ağı işletme lisansı sahibinin sadakat sözleşmesi akdettiği kullanıcılarına uyguladığı en düşük bedelin %25’inden fazla olamaz. Son olarak, Yönetmelik m. 26 uyarınca EPDK’nın tavan ve taban fiyat belirleme yetkisi bulunmaktadır.
Sadakat Sözleşmesi, elektrikli araç kullanıcısının şarj hizmetini belli avantajlar dahilinde edinmesi amacıyla şarj ağı işletmeci lisansı sahibi ile yaptığı sözleşmedir.
Şarj istasyonlarının elektrik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretim tesisi kurulabilmektedir.
Yönetmelik, EPDK tarafından bir çevrimiçi platform kurulmasını ve bu platformda, hizmet bedelleri de dahil olmak üzere, şarj istasyonlarına ilişkin güncel bilgilerin yer almasını öngörmektedir. Yönetmelik hükümlerinde bu platform, “serbest erişim platformu” olarak isimlendirilir. Serbest erişim platformu; mevcut tüm şarj istasyonlarının gerçek zamanlı olarak görüntülenebilmesi için oluşturulan, şarj istasyonlarının verilerini canlı olarak sağlayan ve veri değişimi ile diğer işlemlerin standart protokoller ve arayüz ile sağlandığı bir platform olarak tanımlanır.
Şarj ağı işletmecileri, günlük olarak uygulayacakları hizmet bedellerini EPDK’ya bildirmekle yükümlüdür. EPDK, kendisine bildirilen bu bedelleri serbest erişim platformunda yayımlar.
Ülke genelinde şarj ağı istasyonlarının yaygınlığını artırma politikasının bir uygulaması olarak Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, elektrikli araç şarj istasyonları için hibe şeklinde verilecek bazı teşvikler belirlemiştir. Sözü geçen bu teşviklere başvuru için son tarih 15.06.2022 olarak saptanmıştır. Teşviklere başvurmak için aranan şartlar ise Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın internet sitesinde yayımlanmıştır. (bknz. Kaynakça*)
SONUÇ
Yerleşim alanlarında yeterli sayıda elektrikli araç şarj istasyonunun bulunması, elektrikli araçların yaygınlaşması bakımından en önemli şartlardan birisidir. Her ne kadar yeterli altyapı mevcut durum itibariyle bulunmasa da elektrikli araç sayılarında gözle görünür bir artış gerçekleşmiştir. Bu durumun karşısında kanun koyucu ve EPDK kayıtsız kalmamış ve şarj hizmetlerinin hukuki çerçevesini çizmek üzere EPK’da gerekli değişiklik yapıldıktan sonra Yönetmelik düzenlenerek yürürlüğe konulmuştur. Yeni Yönetmelik ile getirilen hukuki çerçeve ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından öngörülen teşvikler ile birlikte, şarj istasyonlarının sayısının kısa süre içinde artacağı öngörülmektedir.
İLGİLİ MEVZUATLAR
Elektrik Piyasası Kanunu ve Şarj Hizmeti Yönetmeliği’ni Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Başkanı yürütür. Ayrıntılı mevzuat bilgisi için: bknz. Kaynakça.
19.08.2022
Av. Cansu YILMAZ
KAYNAKÇA
TR
NL
EN
MK
AL
SR